گزارش گروه بحران در خصوص تنش های اخیر خاورمیانه
گــروه بین المللــی بحــران یــک ســازمان غیردولتــی غیرانتفاعــی فراملــی بنیانگــذاری شــده در ســال 1995 میباشــد کــه در زمینــه مناقشــات خشــونت بــار تحقیــق میدانــی میکنــد و بــرای پیشــبرد سیاســتهایی بــه منظــور پیشــگیری، کاهــش یــا حــل مناقشــات فعالیــت میکنــد.
پــس از تــرور رهبــر سیاســی حمــاس در تهــران ایــن گــروه گزارشـی در ایـن زمینـه بـه انتشـار رسـاند کـه کـه محتـوی گـزارش بـه صـورت خلاصـه در گـزارش حاضـر مـورد بررسـی قــرار گرفتــه اســت.
مجموعــه ای از رویدادهــای خشــونت آمیــز در هفتــه هــای گذشــته، خاورمیانــه را در آســتانه جنگــی تمــام عیــار قــرار داده اســت. آخریــن آنهــا تــرور اســماعیل هنیــه، رهبــر شــاخه سیاســی حمــاس بــود کــه در تاریــخ 31ژوئیــه در تهــران در روز تحلیــف رئیــس جمهــور جدیــد مهمــان بلنــد پایــه دولــت ایــران بــود. حملــه بــه هنیــه منطقــه را در انتظــار انتقامــی گســترده قــرار داده کــه رهبــر ایــران آیــت الله ســید علــی خامنــهای ظاهــرا ًبــرای اجــرای آن بــه مقامــات نظامــی ایــران چــراغ ســبز نشــان داده اســت، در حالـی کـه رژیـم صهیونیسـتی بـه صـورت رسـمی مسـئولیت ایـن تـرور را بـر عهـده نگرفتـه، امـا تمامـی شـواهد حاکـی از نقـش غیـر قابـل انـکار ایـن دولـت در ایـن تـرور میباشـد.
همچنیـن، یـک روز قبـل از عملیـات تـرور در تهـران، رژیـم صهیونیســتی محــل اقامــت یــک فرمانــده ارشــد حــزب الله را در حومــه بیــروت هــدف قــرار داد. شــیوه احتمالــی واکنــش ایــران را میتــوان از رگبــار بیسـابقه موشـکی 13آوریـل حـدس زد. ائتلافـی متشـکل از رژیـم صهیونیسـتی و آمریـکا و چنـد کشـور دیگـر موفـق بــه رهگیــری بخــش زیــادی از پرتابــه هــا قبــل از رســیدن بـه اهـداف خـود شـدند. بـر اسـاس گـزارش هـا بـه پایـگاه هــای هوایــی رژیــم صهیونیســتی آســیب جزئــی وارد شــد امــا ایــن واقعیــت بــه ایــن معنــی نیســت کــه ایــران قــادر بـه زدن ضربـه جـدی بـه رژیـم صهیونیسـتی نخواهـد بـود.
در واقــع، شــواهد زیــادی وجــود دارد کــه هــدف تهــران از ایــن شــیوه حملــه تنهــا ارســال پیامــی بــرای هشــدار بــه همســایگان عــرب و آمریــکا و رژیــم صهیونیســتی بــود. امــا ایــن بــار شــرایط فــرق کــرده و ایــران ممکــن اســت احســاس کنــد تــلاش بــرای دســتیابی بــه بازدارندگــی مســتلزم حملــه دردنــاک تــری خواهــد بــود. همچنیــن ایــن بـار احتمـالا ًبـا متحـدان خـود در منطقـه موسـوم بـه محـور مقاومـت شـامل جملـه حـزبالله لبنـان، حوثـی هـا در یمـن و گروههــای شــبه نظامــی در عــراق و همچنیــن حمــاس، اقدامــات هماهنگــی انجــام خواهــد داد.
بــه طــور مشــابه، واکنــش رژیــم صهیونیســتی بــه حملــه مــاه آوریــل ایــران ممکــن اســت بینشــی در مــورد چگونگــی واکنــش رژیــم صهیونیســتی بــه حملــه احتمالــی مــاه اوت ارائـه دهـد. پاسـخ رژیـم صهیونیسـتی در مـاه آوریـل بسـیار محــدود، امــا بســیار دقیــق بــود: بــا هــدف قــرار دادن یــک باتــری دفــاع موشــکی مرتبــط بــا برنامــه هســتهای ایــران، رژیـم صهیونیسـتی سـیگنال خـود را دربـاره داشـتن توانایـی و تمایــل بــرای انجــام اقدامــات شــدیدتر ارســال کــرد کــه حاکـی از آن بـود کـه هـر حرکـت تهـران، بـه شـکل مشـابهی پاسـخ داده خواهـد شـد. امـا همانطـور کـه رهبـران ایـران قبــلا ً تصریــح کــرده بودنــد، بیپاســخ مانــدن تــرور اخیــر، خطــر جســورتر کــردن دشــمنان را در پــی خواهــد داشــت.
اکنــون ســؤال اینجاســت کــه آیــا مــی تــوان تشــدید تنــش هایــی کــه بــه طــور قطعــی در راه اســت را مهــار کــرده و از یــک جنــگ منطقــه ای فراگیــر جلوگیــری کــرد؟ نکتــه امیدوارکننـده را مـی تـوان در ایـن واقعیـت جسـت کـه هــم ایــران و هــم ایــالات متحــده بارهــا از طریــق گفتــار وعمـل نشـان داده انـد کـه مـی خواهنـد از چنیـن سـناریویی اجتنـاب کـرده چـرا کـه هـر دو انگیـزه ای قـوی بـرای دفـع آن دارنــد. دولتهــای ایــالات متحــده از زمــان بــاراک اوبامــا، رئیس جمهــور اســبق آمریــکا، تمایــل شــدید خــود را بــرای رهایـی ایـالات متحـده از الگـوی تکرارشـونده اتـلاف منابـع در درگیـری هـای فرسایشـی خاورمیانـه را نشـان دادهانـد.
چشـم انـداز کشـیده شـدن بـه یـک جنـگ بـزرگ منطقـه ای در فاصلــه چنــد مــاه تــا انتخابــات ریاســت جمهــوری، بــرای حــزب دموکــرات، بــه هیــچ وجــه جذابیتــی نــدارد.
از طرفـی رهبـران ایـران میداننـد اگـر چـه تهـران و متحـدان منطقــه ای آن میتواننــد بــه منافــع رژیــم صهیونیســتی و آمریـکا در خاورمیانـه آسـیب جـدی وارد کننـد، امـا پیـروزی در یــک رویارویــی مســتقیم بــا مجهزتریــن قدرتهــای نظامــی منطقــه و جهــان آســان نخواهــد بــود. دولتــی کــه اخیـرا ًدر ایـران روی کار آمـده، در سیاسـت خارجـی بـرای ایجاد توازن مجدد در روابط با غرب و در سیاسـت داخلی در جهــت کاهــش نارضایتیهــای اقتصــادی و فرهنگــی و اجتماعـی تـلاش میکنـد. وارد شـدن بـه یـک درگیـری همـه جانبـه و طولانـی مـدت دولـت جدیـد را در کشمکشـی فـرو خواهــد بــرد کــه میتوانــد سیاســت خارجــی را بــه چالــش کشـانده و سیاسـت داخلـی را بـا چالـش هـای عمیـق تـری روبـرو کنـد. از طرفـی، اصلـی تریـن متحـد ایـران در منطقـه، حــزبالله لبنــان، سیاســت محتاطانــه ای در پیــش گرفتــه و وعــده داده اســت کــه قتــل یکــی از فرماندهــان ارشــد خــود توســط رژیــم صهیونیســتی را تلافــی خواهــد نمــود، امـا تاکیـد دارد کـه واکنـش رژیـم صهیونیسـتی از آن نقطـه بــه بعــد، میــزان تشــدید درگیــری را تعییــن خواهــد کــرد.
عــلاوه بــر ایــن، بازیگــران اصلــی نــزاع هــای اخیــر نشــان داده انــد کــه ابزارهــای دیپلماتیــک بــرای مدیریــت بحــران هایــی بــا ماهیــت بحــران کنونــی را دارا میباشــند. تجربــه درگیــری هــای مــاه آوریــل نشــان مــی دهــد کــه پیــام هــای مسـتقیم بیـن ایـالات متحـده و رژیـم صهیونیسـتی، همـراه بــا دیپلماســی قــوی پشــت پــرده میــان ایــالات متحــده و ایـران، مـی توانـد موثـر باشـد. پیامـد هـای حملـه 13آوریـل ایــران مــی توانســت بســیار شــدید تــر و فراگیرتــر باشــد اگــر تهــران از قبــل آن را اعــلام نکــرده بــود و اگــر رژیــم صهیونیسـتی و متحدانـش آتـش پدافنـدی هماهنـگ شـده ای را مهیــا نکــرده بودنــد. اگــر بــا دولــت هــای غربــی در مـورد آن گفتگوهـای فشـرده ای صـورت نگرفتـه بـود، رژیـم صهیونیســتی نیــز میتوانســت بــا شــدت بیشــتری بــه ایــن حملــه پاســخ دهــد.
بــا وجــود همــه ایــن ملاحظــات، خطــر تشــدید بحــران همچنــان زیــاد اســت، هــم بــه ایــن دلیــل کــه دو طــرف در حـال افزایـش اقدامـات علیـه طـرف مقابـل هسـتند و هـم بــه ایــن دلیــل کــه موفقیــت هــای گذشــته در مــورد مهــار بحـران ممکـن اسـت باعـث ایجـاد اعتمـاد بنفـس بیـش از حـد، ریسـک پذیـری بالاتـر و در نتیجـه اشـتباه محاسـباتی شــود. گــروه بحــران مدتهاســت هشــدار داده اســت کــه در شــرایط پرمخاطــره کنونــی، کوچکتریــن اشــتباهی در تشـخیص نیـت طـرف مقابـل و یـا یـک خطـای فنـی کوچـک در هدفگیــری میتوانــد اوضــاع را بــه نقطــه غبرقابــل کنترلـی برسـاند. ( همانطـور کـه حملـه موشـکی حـزب الله بــه بلندیهــای جــولان اشــغالی زمینــه را بــرای حملــه 30 ژوئیـه رژیـم صهیونیسـتی بـه اطـراف بیـروت فراهـم کـرد.)
ایـن احتمـال کـه ایـران یـا رژیـم صهیونیسـتی بـا یـک اقـدام نسـنجیده زمینـه تشـدید تنـش در منطقـه را فراهـم آورنـد همچنــان وجــود دارد و پیامــد ایــن موضــوع میتوانــد از کنتــرل خــارج شــدن اوضــاع و تلفــات شــدید غیرنظامیــان در سراســر منطقــه باشــد بــه طــوری کــه بازیگــران خارجــی ماننــد ایــالات متحــده را وارد درگیــری مســتقیم بــا ایــران و حــزب الله کــرده و دامنــه جنــگ را در سرتاســر منطقــه گســترش دهــد.
امــا اولیــن اقدامــی کــه بــه احتمــال بســیار زیــاد در حــال انجــام میباشــد اســتفاده طرفیــن از همــه کانالهــای ارتباطــی مناســب (از جملــه کانالهــای مــورد اســتفاده در آوریـل در صـورت وجـود) بـرای انتقـال واضحتریـن تصویـر ممکــن از خطــوط قرمــز در تبــادل آتــش احتمالــی آینــده میـان دو طـرف میباشـد و روشـن نمـودن عواقـب عبـور از ایــن خطــوط قرمــز بــرای هــر دو طــرف وظیفــه کاخ ســفید اســت. واشــنگتن بایــد بــه تهــران اطــلاع دهــد کــه هرچــه حملــه ایــران وســیع تــر و آســیب زننــده تــر باشــد، تــوان دولـت ایـالات متحـده بـرای محـدود سـاختن انتقـام جویـی اجتنــاب ناپذیــر رژیــم صهیونیســتی محدودتــر خواهــد شــد و خــارج شــدن از خطــوط قرمــز، خطــرات اجتنــاب ناپذیـر و غیـر قابـل کنترلـی خواهـد داشـت. امـا در سـمت دیگــر، پیــام ایــالات متحــده بــه رژیــم صهیونیســتی نیــز بایــد واضــح باشــد. فــارغ از مشــروعیت عملیــات تــرور هنیـه، زمـان، مـکان و نحـوه ایـن اقـدام بـه صـورت آشـکارا عملــی بــه شــدت بیثباتکننــده بــود کــه ایــالات متحــده بایــد بــار ســنگین پیامــد هــای آن را بــه دوش بکشــد و از طرفــی تــلاش هــای چندیــن ماهــه ایــن کشــور را بــرای برقـراری آتـش بـس و آزادی گـروگان هـا را تـا حـد زیـادی ً بـی اثـر نمـوده اسـت. در حالـی کـه ایـالات متحـده مطمئنـا بــه دفــاع از رژیــم صهیونیســتی در برابــر هرگونــه حملــه بعـدی متعهـد اسـت واشـنگتن بایـد بـه وضـوح ایـن نکتـه را بــرای تــل آویــو نمایــان ســازد کــه رژیــم صهیونیســتی چــک سـفیدی بـرای کشـاندن ایـالات متحـده بـه خصومـت هـای فزاینــده ناشــی از یــک واکنــش بــی پــروا نخواهــد داشــت.
رهبـران ایـران و رژیـم صهیونیسـتی بایـد بـر اسـاس منطـق مدیریــت ریســک عمــل کننــد و ایــن نکتــه را دریابنــد کــه عبــور از خــط قرمــز هــا و عــدم رعایــت محدودیــت هــای موجــود میتوانــد نتایــج فاجعــه بــاری را در پــی داشــته باشـد. همچنیـن ایـالات متحـده و دیگـر میانجیگـران بایـد تلاشهــای خــود را دو چنــدان کننــد تــا در نهایــت جنــگ غــزه را در جهــت آتشبــس طولانــی مــدت بــه عنــوان یــک ضـرورت بشردوسـتانه هدایـت کننـد. ایـن شـامل مرزهـای پرآشـوب شـمالی رژیـم صهیونیسـتی نیـز مـی شـود، جایـی کـه حـزب الله بارهـا گفتـه اسـت کـه در صـورت دسـتیابی بــه آتــش بــس دائمــی در غــزه، شــلیک موشــک هــای چنــد ماهــه خــود را متوقــف خواهــد کــرد. از زمانــی کــه بایــدن طـرح آتشبـس خـود را در 31مـه ارائـه کـرد، کابینـه وقـت رژیـم صهیونیسـتی مجـوز آن را صـادر کـرد، شـورای امنیـت سـازمان ملل آن را تایید کرد و حماس تمایل خود را برای پایبنـدی بـه شـرایط آن اعـلام کـرد. امـا رژیـم صهیونیسـتی شــرایطی را در مــورد تــداوم کنتــرل دو کریــدور در نــوار غــزه و گــذرگاه مــرزی رفــح بــه مصــر و همچنیــن حرکــت مــردان فلســطینی بــه شــمال غــزه از مناطــق آوارگان خــود در بخــش جنوبــی نــوار بــه ایــن طــرح اضافــه کــرده اســت بـه طـوری کـه شـرایط جدیـد ایـن تصـوررا ایجـاد نمـود کـه بــه آتــش بــس علاقــه ای نــدارد. مقامــات امنیتــی رژیــم صهیونیســتی آشــکارا بنیامیــن نتانیاهــو، نخســت وزیــر رژیـم صهیونیسـتی را متهـم کـرده انـد کـه مانـع رسـیدن بـه توافــق در جهــت تامیــن منافــع سیاســی خــود شــده اســت.بـه هـر حـال، تـداوم وضعیـت فعلـی غیرقابـل تحمـل اسـت. بــا توجــه بــه مخاطــرات فزاینــده بشردوســتانه و امنیتــی، ایــالات متحــده بایــد بــه ســطح دیگــری از فشــار بــر رژیــم صهیونیسـتی تغییـر جهـت دهـد تـا ایـن دولـت را وادار بـه قبــول یــک توافــق کنــد. در شــامگاه اول اوت، بایــدن بــه خبرنــگاران گفــت کــه پیامــی «بســیار مســتقیم» از طریــق تلفـن بـه نتانیاهـو داده اسـت بـا ایـن مضمـون کـه نتانیاهـو بایـد توافـق را بپذیـرد. در حالـت ایـده آل، ایـن نـوع فشـار کارســاز خواهــد بــود بــه طــوری کــه رژیــم صهیونیســتی بــا توافقــی کــه روی میــز اســت موافقــت خواهــد کــرد، از طرفــی حمــاس پــس از تــرور هنیــه عقــب نشــینی نخواهــد کــرد و هــر دو طــرف وارد مرحلــه اول توافــق خواهنــد شــد – کــه تحــت آن خصومــت هــا متوقــف شــده و نیروهــای رژیـم صهیونیسـتیی شـروع بـه اسـتقرار مجـدد در خـارج از مراکـز جمعیتـی مـی کننـد. ، مبادلـه گـروگان هـا و زندانیـان آغــاز مــی شــود و دسترســی بــه کمــک هــای بشردوســتانه گســترش مــی یابــد. غلبـه بـر سیاسـت هـای نتیانیاهـو بـرای بـه تعویـق انداختـن اتـش بـس ممکـن اسـت نیازمنـد اقدامـات موثـر تـری باشـد.
واشـنگتن بـرای بـه کرسـی نشـاندن موضـع خـود در جهـت آتـش بـس، ممکـن اسـت نیازمنـد برداشـتن گامهـای موثـر تــری کــه قبــلا ً تمایلــی بــه انجــام آنهــا نداشــت، باشــد. بــه عنــوان مثــال ایجــاد شــرایط انتقــال تســلیحات بــرای مقاصــد غیــر دفاعــی بــه تــل آویــو میتوانــد انگیــزه لازم را در طـرف مقابـل فراهـم آورد کـه البتـه ایـن حرکـت در سـال انتخابــات از نظــر سیاســی، دشــوار خواهــد بــود، امــا هــم حـزب دموکـرات و هـم حـزب جمهـوری خـواه (کـه شـامل یـک جنـاح ضـد جنـگ اسـت) بایـد بـه جنـگ غـزه از دریچـه بحــران کنونــی و خطــرات تشــدید کننــده آن نــگاه کننــد.
آنهــا بایــد بــا ایــن واقعیــت روبــرو شــوند کــه آیــا حاضرنــد خطــر فزاینــده ورود ایــالات متحــده بــه جنــگ بــزرگ دیگــر در خاورمیانــه را مخصوصــا در دوره ای کــه رهبــران هــر دو حـزب متعهـد بـه پایـان دادن بـه جنـگ هـای بـی پایـان هســتند بپذیرنــد؟ در غیــر ایــن صــورت، آنهــا بایــد راهــی بیابنــد تــا بــه نتانیاهــو بفهماننــد کــه او نمــی توانــد توافــق آتـش بـس را بیـش از ایـن بـه تعویـق بینـدازد. اگرچـه ایـن توافـق کافـی نخواهـد بـود، امـا شـرط لازم و نـه کافـی رای آرام کــردن تنــش هــا در منطقــه میباشــد
گـزارش گـروه بیـن المللـی بحـران بینـش هـای مناسـبی را بـه تحلیلگـران و سیاسـت گـذاران ارایـه میدهـد. گـزارش بــر ایــن نکتــه تاکیــد دارد کــه تــداوم وضعیــت فعلــی بــه نفــع هیچکــدام از طرفیــن درگیــر در خاورمیانــه نیســت و طــرف هــای درگیــر بایــد بــه شــیوه هــای دیپلماتیــک بــرای کاهـش شـدت بحـران متوسـل شـوند. همچنیـن در صـورت گســترش درگیــری هــا تمامــی طرفیــن بــه ویــژه ایــالات متحـده در معـرض آسـیب و بحـران قـرار خواهنـد گرفـت. از طرفــی جنــاح جنــگ طلــب در رژیــم صهیونیســتی بــه دنبــال تشــدید تنــش بــرای نیــل بــه اهــداف سیاســی خــود و مانــدن در قــدرت میباشــد . بــه عبارتــی جنــاح حاکــم مانــدگاری خــود در قــدرت را در تشــدید تنــش میجویــد. در نتیجـه ایـالات متحـده بایـد تمـام تـوان خـود را در جهـت کاهـش تنـش بـه کارگرفتـه و خاورمیانـه را از ورود بـه یـک جنــگ تمــام عیــار بــازدارد